Một ngày cuối tháng 8, theo chân các thợ lặn thôn Thuận An, xã Tam Hải, chúng tôi tiến ra vùng biển rạn Nhọn, cách bờ biển Thuận An khoảng 300m. Anh Nguyễn Vỹ (thôn Thuận An) cho biết: cách đây gần tháng, một số thợ lặn săn đồ cổ Quảng Ngãi thăm dò và phát hiện địa điểm có nhiều cổ vật trên. Theo anh Vỹ, trước đây các bậc cao niên trong làng cũng phát hiện nhiều mảnh gốm, sứ bị bể nằm ở khu vực này. Tuy nhiên họ cứ nghĩ đó là các mảnh vỡ từ đất liền bị vứt trôi dạt ra chứ không phải cổ vật. Sau khi đoàn thợ lặn Quảng Ngãi đi, anh em ngư dân chúng tôi lặn xuống khu vực trên với độ sâu khoảng 3m thì thấy rất nhiều cổ vật nằm bên dưới.
Được sự đồng ý của anh Vỹ, chúng tôi lên thuyền thực địa. Các thợ lặn bắt đầu buộc quanh thân người một vòng dây chì cỡ lớn (để cho người thợ chìm xuống nước), găng tay, kính mắt mang vào, ngậm ống dây khí vào miệng, các thợ lặn lần lượt nhảy xuống nước lùng sục tìm cổ vật. Khoảng 30 phút sau, họ đem lên rất nhiều lọ bằng gốm sứ nhỏ còn nguyên vẹn và những mảnh bát, đĩa bị vỡ. Sau đợt lặn ban đầu, anh Vỹ mang lên năm lọ gốm sứ còn nguyên. Những chiếc bình gốm qua thời gian nên bị sinh vật biển bám chặt vào. Các lớp hoa văn bên ngoài bị bào mòn.
Bỏ cổ vật trục vớt được vào áo, rồi mới đưa lên thuyền
“Do không có công nghệ máy móc nên cánh thợ lặn chúng tôi chỉ lặn thủ công và moi tìm cổ vật bằng tay. Do cổ vật bị bồi lấp dưới cát có độ sâu 30 - 40cm nên chúng tôi dùng tay đào bới để tìm. Khác với cánh thợ lặn chuyên nghiệp, họ dùng máy thổi có công suất lớn thổi bay lớp bùn cát dưới đáy biển để cổ vật lộ ra. Nhưng như vậy cổ vật dễ bị vỡ”, anh Vỹ lý giải.
Qua nhiều ngày nhóm anh Vỹ phát hiện và đã đưa lên bờ hơn trăm bình gốm nhỏ cùng hàng tấn mảnh vỡ của chén, bát, đĩa sứ... Mỗi bình gốm nhỏ bán giá từ 150 đến 200 nghìn đồng, còn mảnh vỡ bán mỗi ký 15 nghìn đồng...
Tại khu vực Cửa Lở cách đó khoảng 800m cũng có một nhóm thợ lặn khác đang tìm kiếm cổ vật. Ông Đinh Tấn Tàu (thôn 2, xã Tam Hải) nói rằng tại khu vực này biển nông nên chỉ cần bơi trên mặt nước có thể nhìn thấy các mảnh gốm vỡ bên dưới và dễ dàng lặn xuống để tìm cổ vật.
Trước số cổ vật quá lớn được tìm thấy có liên quan đến con tàu đắm tại khu vực này, một số anh em đã báo tin đến Bảo tàng Quảng Nam để cơ quan chức năng xuống hiện trường khảo sát. Tuy chưa có kết quả gì nhưng theo những người có kinh nghiệm, căn cứ vào các hiện vật gốm sứ cổ được tìm thấy tại khu vực rạn Nhọn, Cửa Lở của biển Tam Hải, kết hợp với việc tỉnh Quảng Ngãi khai quật con tàu cổ tại khu vực biển Châu Thuận thì đây rất có thể liên quan đến “nghĩa địa tàu cổ” ở khu vực biển Quảng Nam - Quảng Ngãi bị tàu đắm chìm là điều rất dễ xảy ra.
Nhiều cái còn dính rêu phong
Ngoài số cổ vật trên, các thợ lặn còn tìm thấy nhiều mảnh gỗ thân tàu cổ bị vùi lấp dưới cát. Nhiều mảnh gỗ tròn dài hơn 3,5m, đường kính hơn 0,4m, có nhiều họa tiết và chữ Hán cổ. Theo các thương lái chuyên mua đồ cổ, các cổ vật được ngư dân Tam Hải trục vớt có niên đại gần nghình năm. Nếu đúng thế, đây được xem là những hiện vật của con tàu đắm cổ nhất tại nước ta cho đến thời điểm hiện tại được tìm thấy ở vùng biển miền Trung và cơ quan chức năng cần sớm đưa ra phương án nghiên cứu, khoanh vùng, bảo vệ.
Theo một số nhà khoa học, đây rất có thể là một trong những địa điểm của hành trình con đường tơ lụa, con đường gốm sứ trên biển nên việc xác định chính xác giá trị cổ vật được tìm thấy sẽ có ý nghĩa rất lớn trong việc tìm lại những giá trị to lớn về con đường gốm sứ trên biển.
Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Quảng Nam vừa có văn bản xin ý kiến lãnh đạo UBND tỉnh về việc khoanh vùng và bảo vệ khu vực có cổ vật. Sở này cũng gửi văn bản kiến nghị Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch chỉ đạo đơn vị chuyên môn vào cuộc để có hướng xử lý thích hợp.
HOÀI NAM