Trong hoàn cảnh đất nước đang bị chia cắt, một bài viết chuyên ngành đậm đà thông tin, với gần 20 ảnh minh họa về một di tích cổ từ cội nguồn đất nước là một món quà xúc động đối với người đọc miền Nam...

Điều lý thú là bài viết được đăng trên một tờ tạp chí rất uy tín chuyên về đồ cổ châu Á phát hành đến 80 nước trên toàn thế giới, là một tạp chí nghiên cứu hấp dẫn với hình ảnh cực đẹp, là nguồn tư liệu sống động cho các gallery, bảo tàng, những nhà sưu tập nghệ thuật và cổ vật, cùng giới sinh viên nghệ thuật.
 
Điều bất ngờ hơn là Tổng biên tập, cũng là người sáng lập tờ tạp chí là một phụ nữ Sài Gòn, Bà Tuyết Nguyệt. Dù nay đã lớn tuổi, thỉnh thoảng bà vẫn đi về Việt Nam thăm quê hương, thường xuyên viết Lá thư Tổng biên tập và nhiều bài phỏng vấn với cái tên Tuyết Nguyệt từ  36 năm nay. Về quê nhà, không ai nhận ra bà là một phụ nữ “đầy uy lực đối với bối cảnh nghệ thuật châu Á” như Nhật báo South China Morning Post (Hồng Kông) số 24 tháng 5 năm 2006  đánh giá.
 
Bà Tuyết Nguyệt sinh ra tại Tân An, một  thị xã  êm đềm bên bờ  sông Vàm Cỏ  tỉnh Long An. Cha bà từng du học ở Paris và mẹ là  giáo viên. Lớn lên trong gia đình trí thức, bà nhanh chóng tiếp cận văn hoá phương Tây. Lên Trung học, bà đến Sài Gòn và  trở thành nữ sinh “trường đầm” Lycée Marie Curie.Năm 1955, bà nhận học bổng học ngành Báo chí tại Trường Mundelein ở Chicago (Mỹ) và tốt nghiệp năm 1958. Năm sau đó bà  kết hôn với ông Stephen Markebreiter và theo chồng đến HongKong, nơi Stephen đang hành nghề kiến trúc sư. 
 
Trong những năm tiếp theo, vừa chăm sóc 4 con nhỏ, bà vừa làm cộng tác viên tự do cho nhiều tờ báo.  Từ năm 1965 đến 1970, Tuyết Nguyệt làm việc tại chi nhánh Hong Kong của tờ Modern Asia của Mỹ. Tại đây, bà học cách làm việc trong ngành xuất bản, và từ đó ấp ủ ý định thành lập tờ báo riêng.
 
Ý tưởng về một tờ tạp chí về cổ vật và nghệ thuật xuất bản 2 tháng một lần xuất hiện từ năm 1969, khi anh trai của bà vừa chết trong chiến tranh Việt Nam. Thời gian đó, khi đang chìm đắm trong những suy nghĩ bi quan về cuộc chiến, bà tình cờ lạc bước vào những cửa hàng đồ cổ và từ đó khám phá ra một thế giới hoàn toàn khác, một thế giới của cái đẹp.
 
Tuyết Nguyệt tâm sự: “Mục tiêu của tôi là xuất bản một tạp chí hàng đầu thế giới về nghệ thuật và cổ vật châu Á, một sản phẩm có thể thúc đẩy sự hiểu biết, thưởng thức và yêu thích nghệ thuật đến mọi đối tượng”.
 
Một bản in thử đã ra mắt vào năm 1970, và đến tháng 1/1971 thì số báo đầu tiên chính thức được phát hành. Trong lời nói đầu của số ra mắt, bà viết: “Arts of Asia là tạp chí tiếng Anh duy nhất dành cho các nhà sưu tập, sinh viên các ngành nghệ thuật, cung cấp thông tin về những xu hướng nghệ thuật mới nhất trong khu vực đến với độc giả toàn thế giới”.

Tuyết Nguyệt đã mất rất nhiều công sức để giấc mơ thành hiện thực, và nó đã không thể thành hiện thực nếu thiếu niềm đam mê nghệ thuật cháy bỏng của bà cũng như niềm tin và sự hỗ trợ tài chính của chồng.  Ông Stephen Markbreiter, nhận vai trò Phó Tổng biên tập tạp chí, khi đó tin rằng ý tưởng của vợ  mình là tuyệt vời nên đã hỗ trợ tài chính trong suốt 5 năm đầu tiên của tờ báo.

“Phải mất 4 năm tờ báo mới có thể sống được, vì chúng tôi phải in trên loại giấy hảo hạng nhập từ Nhật để bảo đảm chất lượng hình ảnh, và giá gửi đi các nước cũng mất nhiều chi phí”. Mất thêm 10 năm nữa để tờ báo đứng vững, và sau đó được công nhận như một nguồn tư liệu hàng đầu thế giới trong lãnh vực nghệ thuật và cổ vật châu Á.
 
Trong suốt thời gian đó, bà Tuyết Nguyệt cùng đội ngũ của mình đã vượt qua những điểm mốc đáng ghi nhớ, ví dụ như khi thuyết phục được nhà đấu giá Sotheby’s khét tiếng mở phòng đấu giá đầu tiên tại Hong Kong cách nay 35 năm.
 
Sotheby’s có thể quảng cáo những lô hàng quan trọng trong cuộc đấu giá sắp tới trên tờ báo và điều đó giúp cho Arts of Asia được biết đến nhiều hơn. Nicholas Chow, giám đốc khu vực Trung Quốc và Đông Nam Á của Sotheby’s cho biết: “Arts of Asia có sự am hiểu không ai sánh được về bối cảnh nghệ thuật châu Á ở khu vực và cả thế giới. Arts of Asia đã hỗ trợ rất nhiều cho cuộc đấu giá đầu tiên tổ chức tại Hong Kong của nhà Sotheby’s, năm 1973. Và đã đưa tin về tất cả những cuộc đấu giá sau đó - ở Hong Kong, London, New York”.

Sau đó, tờ tạp chí này đã thực sự tác động đến thị trường cổ vật và nghệ thuật Châu Á, khi mời được một công ty  đấu giá lừng danh khác là  nhà Christie’s tổ chức đấu giá tại HongKong vào năm 1986. Tạp chí mang lại hiệu quả  lớn khi tường thuật những tin tức về đấu giá từ tất cả các phòng đấu giá, với thông tin chi tiết về người mua. Đó là chưa kể, tờ báo cũng tác động ít nhiều đến giá cả thị trường. Ví dụ, một bài báo giới thiệu những chai nước hoa nhỏ in tháng 9/2002 đã làm giá những món đồ này tăng từ 20-30% sau đó.
      Cộng tác viên của tờ báo bao gồm các họa sĩ, nhà sưu tầm, chuyên gia bảo tàng và giáo sư đại học có uy tín trên khắp thế giới. Tuy nhiên, các bài báo về những đề tài chuyên sâu lại được viết với ngôn ngữ giản dị và dễ hiểu nên rất dễ tiếp thu bởi mọi tầng lớp người đọc.
 
Arts of Asia là tạp chí chuyên về nghệ thuật và cổ vật châu Á duy nhất phát hành khắp thế giới. Chính vì lý do đó, và vì uy tín của tờ báo, rất nhiều người muốn được xuất hiện trên Arts of Asia. Tờ báo nhận được nhiều đăng ký quảng cáo và rất nhiều đăng ký như vậy bị từ chối. Bà Nguyệt nói rằng phát hành chỉ 6 tờ mỗi năm nghĩa là tờ báo có đủ năng lực để chọn lựa.
 
“Từ lúc khởi đầu, chúng tôi đã có một công thức và chúng tôi không thay đổi nhiều qua chừng ấy năm. Độc giả yêu thích ảnh bìa, những bài xã luận chứa đựng nhiều thông tin, sự trình bày một cách rõ ràng dễ hiểu những vấn đề mang tính học thuật, chứ không chú ý nhiều đến những bức ảnh chất lượng cao”.
 
Suốt 38 năm qua, bà đã điều hành tờ tạp chí, xây dựng uy tín của nó và cả ảnh hưởng mạnh mẽ của nó thông qua niềm đam mê nghệ thuật và cổ vật châu Á. Khi nhìn lại thành quả của mình, bà chia sẻ: “Cuộc đời tôi trở nên phong phú và đầy màu sắc. Và tôi muốn chia sẻ niềm vui này với người khác một cách hữu ích và lâu dài. Tôi đã tạo ra một lớp độc giả thật sự tin tưởng và thích thú với những bài báo của Arts of Asia. Bằng việc phát hành số báo đầu tiên năm 1971, tôi đã thành công trong việc giới thiệu vẻ đẹp và những giá trị châu Á đến cho độc giả châu Á và khắp thế giới. Rất ít người có hiểu biết về chủ đề này vào thời điểm đó”.
 
Làm báo về nghệ thuật châu Á, nên không lạ khi thấy có một số đồ cổ và đồ nghệ thuật được trưng bày trong văn phòng của bà. “Bày xung quanh bạn những món đồ đẹp có thể làm phong phú cuộc sống của bạn, Cái đẹp kích thích cả trí óc lẫn cảm xúc”. Lọ nước hoa tí hon là một trong những vật sưu tầm ưa thích của bà, bắt đầu từ thập niên 60 vì giá cả khá dễ chịu. Bộ sưu tập này của bà hiện được trưng bày tại bảo tàng Nghệ thuật của Đại học HongKong.
 
Dù xa quê hương đã lâu, và nhận lãnh sứ mệnh phổ biến nghệ thuật châu Á, bà Tuyết Nguyệt luôn dành ưu ái cho nghệ thuật Việt Nam. Tạp chí Arts of Asia số đầu tiên năm 1971 trang bìa là bức tượng bà Nguyệt, gốm cây Mai của đất Nam bộ quê hương của bà. Số mới nhất năm 2008 có tới 4 bài của 4 tác giả Việt Nam giới thiệu Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Các đề tài khác được giới thiệu trang trọng, hình ảnh minh họa rất đẹp về Bảo tàng Sài Gòn trước 1975 (Tuyết Nguyệt), tác phẩm của Họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm, Họa  sĩ  Mai Long, gốm Việt, bộ  sưu tập tranh Việt của nhà  sưu tập Indonesia, Gốm Biên Hòa (Kerry Nguyễn Long), Đồ pháp lam ở Bảo tàng Mỹ thuật Cung đình Huế (Trần Đức Anh Sơn)... Giao diện trang web của tạp chí nổi bật bức tranh “Thiếu nữ và  hoa sen” của họa sĩ Nguyễn Sáng.

Cùng các nhân vật làm rạng ngời văn hóa Việt tại hải ngoại như Lê Bá Đảng, Điềm Phùng Thị, Trần Văn Khê, Nguyễn Thuyết Phong... bà Tuyết Nguyệt là một điển hình thành công trong lĩnh vực báo chí chuyên ngành của thế giới. Chắc chắc sự phổ biến hiểu biết về nghệ thuật châu Á có sự góp phần không nhỏ của tạp chí Arts of Asia do bà khai sinh và nuôi dưỡng ngày càng lớn mạnh.

Quyền uy của nghệ thuật Châu Á của một phụ nữ Việt

Chúng tôi hẹn gặp bà trong một ngày đầu năm 2009, ngay tại tòa soạn của tạp chí Arts Of Asia ở Cửu Long (Hongkong). Bà đón chúng tôi trong bộ trang phục áo dài truyền thống của Viêt Nam, với nụ cười tươi tắn và sự hoạt bát đáng khâm phục của một phụ nữ đã ngoài tuổi “thất thập cổ lai hy”. 

Đáng khâm phục hơn khi gần bốn thập kỷ qua, bà giữ cương vị người sáng lập và Tổng Biên tập Arts Of Asia, một tập chí nổi tiếng, quyền uy về nghệ thuật châu Á và đã quá quen thuộc với giới yêu mỹ thuật, đồ cổ trên toàn cầu. Arts Of Asia được lưu hành rộng khắp tại hơn 80 quốc gia trên toàn thế giới, là nguồn tư liệu chuẩn mực cho các gallery, bảo tàng và các nhà sưu tập nghệ thuật... 

Hợp chủng quốc nghệ thuật châu Á

Thú thực, vừa bước chân vào tòa báo Arts Of Asia, chúng tôi như lạc vào một viện bảo tàng nho nhỏ với rất nhiều tác phẩm nghệ thuật độc đáo của “hợp chủng quốc” châu Á được trưng bày khắp mọi nơi có thể. Góc này là những tác phẩm bằng đồng của Thái Lan, góc kia là các bức tranh thủy mặc Trung Quốc. Và thật xúc động khi quanh phòng làm việc của bà Tuyết Nguyệt là rất nhiều những bức tranh của cố họa sĩ Bùi Xuân Phái. Cạnh bàn làm việc của bà, ở một vị trí rất trang trọng là tấm bằng khen của Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Gia Khiêm, thông qua Tổng Lãnh sự quán Việt Nam tại Hongkong và Macau, trao tặng bà trong dịp đầu Xuân 2008, vì những đóng góp to lớn của bà trong việc truyền bá văn hóa Việt Nam ra thế giới. “Ngay sau khi sáng lập Arts of Asia, tôi đã tâm niệm sẽ tìm mọi cách đưa nghệ thuật Việt Nam ra khắp thế giới”, bà tâm sự. 

Ấn phẩm đầu tiên mà bà đưa cho chúng tôi xem là tạp chí Arts Of Asia số tháng 9 - 10 năm 1971, năm mà tạp chí này chào đời. Ngay trong những đứa con tinh thần đầu tay đó, bà đã dành cho nghệ thuật nước nhà một vị trí trang trọng với ảnh bìa và những bài viết chuyên đề về tranh sơn mài Việt Nam. Rồi đến số tháng 1-2 năm ngoái là cả một chuyên đề đầy đặn, công phu về Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Đây là lần đầu tiên, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam được giới thiệu kỹ lưỡng, chi tiết và đậm đà như vậy bằng tiếng Anh trên một tạp chí chuyên ngành. Bà cho biết, đến số tháng 9-10 năm nay sẽ lại là một ấn bản đặc biệt về nghệ thuật Việt Nam nữa. Ấy là chưa kể đến những bài viết khảo cứu công phu, sâu sắc về nghệ thuật Việt Nam được đăng rải rác trên các số Arts Of Asiasuốt 39 năm qua. 

Nặng lòng với đất nước

Bà Tuyết Nguyệt sinh tại Tân An (Long An) năm 1934, trong một gia đình tri thức với cha từng du học tại Pháp và mẹ là giáo viên. Năm 1958, bà tốt nghiệp ngành Báo chí tại trường Mudelein ở Chicago (Mỹ) và trở về Sài Gòn làm việc cho tờ báo tiếng Anh đầu tiên ở miền Nam Việt Nam, tờ The Times of Vietnam. Một năm sau đó, bà kết hôn với ông Stephen Markebreiter, một kiến trúc sư người Anh làm việc tại Hongkong. Từ đó, bà chuyển tới Hongkong sống cùng chồng. 

Sang Hongkong, bà tiếp tục đam mê nghề báo, trở thành cộng tác viên tự do cho nhiều ấn phẩm ở Hongkong mà điển hình là từ giữa thập niên 60, bà làm trợ lý biên tập cho tờ Modern Asia. Ấp ủ ý tưởng về tờ Arts Of Asia từ năm 1969, chỉ một năm đó, bà đã triển khai được một bản in thử và đến tháng 1/1971, số tạp chí đầu tiên chính thức ra đời với tiêu chí quảng bá văn hóa, nghệ thuật và lịch sử châu Á ra khắp thế giới.

Từ đó đến nay, Arts Of Asia đều đặn phát hành 2 tháng một số với tiếng vang ngày một lớn trong giới nghệ thuật. Bà cho biết số lượng phát hành hiện tại đã lên đến 16.000 - 17.000 bản/số, con số rất ấn tượng đối với một tạp chí chuyên ngành. Bà tự hào khi nhiều thư viện mỹ thuật lớn trên thế giới không chỉ đặt thường xuyên mà còn đặt nhiều bản để đưa vào từng khu vực riêng. Năm 2006, tờ South China Morning Post, nhật báo tiếng Anh lớn nhất của Hongkong, đã gọi bà là “người phụ nữ đầy uy lực của nền nghệ thuật châu Á”. 

“Đã 2 năm rồi vì lý do sức khỏe, tôi chưa trở lại Việt Nam. Nhất định trong năm nay, tôi sẽ về thăm quê hương”, bà cho biết. Và một phần tất yếu trong chuyến đi mà bà dự định vào đầu Hè 2009 là tìm kiếm những họa sĩ Việt Nam có triển vọng để giới thiệu trên Arts Of Asia. Bà nhận xét: “Nghệ thuật Việt Nam, nhất là mỹ thuật và hội họa, xứng đáng có chỗ đứng trang trọng trong khu vực châu Á. Vấnđề là từ trước đến nay, người ta mới chỉ biết đến những tên tuổi quen thuộc. Vì vậy, cần lắm, có nhiều cuộc triển lãm quốc tế về những tác phẩm nghệ thuật của Việt Nam, cần lắm những hoạt động quảng bá hơn nữa để nghệ thuật Việt Nam có được chỗ đứng xứng tầm”.

Là người sáng lập và Tổng Biên tập Arts Of Asia, không chỉ biết trăn trở, chính bà đã làm công việc đó suốt bao năm qua và vẫn đang tiếp tục trong nỗ lực miệt mài. Ngoài ra, bà còn tích cực thúc đẩy quan hệ Việt Nam - Hongkong trên nhiều lĩnh vực khác như thương mại, đầu tư... 

Mãi một tìnhyêu

Bà dẫn chúng tôi đi khắp tòa soạn, say sưa giới thiệu từng tác phẩm nghệ thuật châu Á được trưng bày, nhiều bức tranh, bức tượng bà sưu tập từ hàng chục năm trước với giá trị lúc này chắc chắn lên đến nhiều con số bằng USD.

Bà Tuyết Nguyệt tại tòa soạn Arts Of Asia

Nhưng có một khu vực khác mà bà tự hào hơn khi đưa chúng tôi tới tham quan. Đó là thư viện của Arts Of Asia nằm trong cùng một tầng nhà với tòa soạn. Nếu bạn đam mê nghệ thuật, đây chính là thiên đường cho bạn. Vô số tạp chí, catalogue, sách vở chuyên ngành được xếp kín trên giá. Nhiều cuốn rất quý hiếm mà ngay cả các nhà đấu giá lẫy lừng như Sotheby’s hay Christie’s cũng phải đến đây hỏi mượn và tìm đọc. Cần nói thêm rằng chính Arts Of Asia đã góp phần quan trọng trong việc đưa Sotheby’s lẫn Christie’s đến với Hongkong cách đây 2, 3 thập kỷ. Bà cho biết, thư viện này mở cửa tự do cho mọi người quan tâm và thậm chí, bạn còn có thể photo những tài liệu cần thiết miễn phí. Một địa chỉ tuyệt vời cho những sinh viên nghệ thuật ở Hong Kong. 

Từ một ý tưởng cho đến khi thành công như ngày nay là chặng đường rất dài với không ít khó khăn mà Arts Of Asia đã vượt qua. Bà Tuyết Nguyệt bộc bạch: “Trở thành một tạp chí chuyên ngành hàng đầu về nghệ thuật và cổ vật châu Á đã khó, giữ được uy tín còn khó hơn”. Bà vẫn trau chuốt từng chi tiết cho mỗi số từ màu sắc của măng-sét cho đến chất liệu giấy để làm sao mỗi bức ảnh chụp, mỗi bài viết và thậm chí mỗi quảng cáo cũng phải mang tính nghệ thuật cao. Tất cả đều được bà thực hiện với tình yêu nghệ thuật châu Á vẹn nguyên như ngày đầu. 

Lời cuối

Và bà còn một tình yêu nữa tuyệt vời hơn. Sát cánh cùng bà trong công việc là người chồng Markebreiter. Ông đã tin tưởng và hỗ trợ tài chính cho Arts Of Asia trong suốt 5 năm đầu để tạp chí có thể tồn tại, phát triển. Ông cũng giữ vai trò Phó Tổng biên tập của tạp chí. Thật thú vị và cảm động khi nghe họ vẫn gọi nhau thật êm ái “darling” sau 50 năm gắn bó và đã có với nhau 4 cậu con trai. Chúng tôi đã chụp một bức ảnh họ ngồi bên nhau trìu mến mà phía trên là hai bức tranh rất đặc biệt của cố họa sĩ Bùi Xuân Phái: Một bức chân dung tự họa và một bức ông vẽ chân dung người vợ của mình. Theo lời bà Tuyết Nguyệt, hai bức tranh này bà được vợ cố họa sĩ Bùi Xuân Phái tặng trong một dịp bà đến thăm gia đình cố họa sĩ. Bà cho biết gia đình họa sĩ Bùi Xuân Phái đã “đề nghị” bà luôn treo bức “vợ” của cố họa sĩ Bùi Xuân Phái bên cạnh bức chân dung tự họa của ông. Một câu chuyện thật ngọt ngào về tình cảm gia đình. Và câu chuyện của cặp vợ chồng đam mê nghệ thuật Tuyết Nguyệt - Markebreiter cũng không kém phần ngọt ngào như vậy. 
 

Xuân Tuấn - Trung Sơn