Kỷ niệm ngày Quốc tế Bảo tàng (18.5.1977), tại Bảo tàng Hùng Vương (Việt Trì, Phú Thọ) đã tổ chức một buổi ra mắt khá rầm rộ một Câu Lạc bộ sưu tầm và lưu trữ cổ vật Phú Thọ. Nhiều cổ vật được trưng bày ngay trong sảnh chính của Bảo tàng. Người xem có thể thấy các sưu tập trống đồng Đông Sơn, trống Mường được bày ở những vị trí trang trọng nhất. Các sưu tập tư nhân độc đáo khác như đồ gốm Lý - Trần với những chiếc bình, âu có men ngọc, thạp hoa nâu; sưu tập đồ sứ đời Thanh, thời Nguyễn men xanh, men nhiều mầu với nhiều họa tiết đẹp mắt thể hiện trên các bộ độc bình, đĩa, lọ, ấm; sưu tập gốm Chu Đậu men lam; sưu tập vũ khí Đông Sơn như đinh ba, mũi tên, mũi lao; sưu tập các tượng đất nung màu đỏ au hình rồng, phượng, uyên ương cùng với gạch kiến trúc của thời Trần. Xem ra, mỗi nhà sưu tập lại có chuyên một thể loại cổ vật.

Bình men rạn nhiều màu, thế kỷ 18

Cùng tham gia trưng bày với các nhà sưu tầm tư nhân, Bảo tàng Hùng Vương cũng đưa ra những hiện vật quý, độc nhất vô nhị, chỉ có ở trên vùng đất Tổ. Đó là sưu tập 4 chiếc “Nha Chương” - một vật quý bằng đá ngọc có chức năng như lệnh bài dành cho thủ lĩnh. Những hiện vật này có niên đại gần 4.000 năm và đào được ngay trong lòng đất làng cổ Xóm Rền, Phùng Nguyên của Phú Thọ. Ngoài ra chưa đâu khai quật được các hiện vật quý như vậy.

Đây cũng là dịp giao lưu giữa các nhà sưu tầm cổ vật của Phú Thọ với các địa phương khác. Hội Cổ vật Thiên Trường (Nam Định) cũng mang nhiều hiện vật tới, trong đó có 4 cây tháp đất nung thời Trần trưng bày và sau đó tặng lại cho Phú Thọ. Các Hội Cổ vật của Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình, Hà Nội cũng không quản ngại đường xa và kinh phí tự túc, đã khệ nệ mang đến nhiều cổ vật trưng bày góp vui. Có lẽ đây là một hoạt động xã hội hóa được nhiều người góp công sức một cách tự nguyện cho một thú thưởng lãm cổ vật tao nhã. Đây cũng là một hoạt động được tỉnh Phú Thọ hết sức khuyến khích. Đến tham dự buổi trưng bày cổ vật còn thấy các cán bộ lãnh đạo đầu tỉnh, các cụ lãnh đạo tỉnh đã về hưu và đại diện Sở Văn hóa tỉnh. Cuộc trưng bày này cũng nhằm một mục đích để chuẩn bị cho một cuộc trưng bày cổ vật bề thế hơn vào dịp chính hội đền Hùng vào sang năm 2015.

Cuộc trưng bày cổ vật và ra mắt Câu lạc bộ Sưu tầm - Lưu giữ cổ vật Phú Thọ đã gợi mở nhiều vấn đề quanh về cổ vật trong thời điểm hiện nay.

Rõ ràng cổ vật có một sức hút lớn. Trước tiên là vẻ đẹp vĩnh hằng. Mỗi cổ vật trưng bày đã được sàng lọc từ nhiều góc độ của các nhóm sưu tầm. Cái long lanh của gốm sứ, nét hoa văn đẹp đọng lại trên trống Đông Sơn. Những cổ vật đó hiếm, đẹp và chưa chắc người ngày nay bắt chước làm nổi. Chưa kể, cái giá trị của đồ cổ phải là… cổ, quý hiếm, lưu giữ từ nhiều đời trong lòng đất và trong các đồ gia bảo của nhiều dòng tộc. Nhiều người chơi cổ vật lâu năm cứ như lạc vào một thế giới mơ màng, có người dành cả ngày để ngắm cổ vật. Có nhà sưu tầm ở Phú Thọ sở hữu khá nhiều cổ vật, từ khi chơi cổ vật đến giờ hầu như chưa bán món đồ nào, chỉ để giữ lại chơi.

Mà thực ra, thú chơi cổ vật đâu chỉ có ở nước ta mà là một thú chơi ở các nước nữa. Càng những nước giàu, người ta lại càng ham sưu tầm đồ cổ. Nhiều đồ cổ độc đáo có giá lên tới nhiều triệu đô la.

Cho đến thời điểm này, việc chơi đồ cổ, giao lưu hay mua bán đồ cổ ở ta đã khá là thoáng. Có lẽ trừ mua bán với nước ngoài, còn thì mua bán giữa người trong nước với nhau cũng không có chuyện gì động chạm đến pháp luật. Luật Di sản đã cho phép vậy. Lại nhớ, vào hồi đầu những năm 80 của thế kỷ trước, việc chơi đồ cổ và mua bán đồ cổ bị cấm, thậm chí bị tịch thu gây nên biết bao hệ lụy dài dài cho đến tận… bây giờ.

Cái cơ chế liên quan đến cổ vật đã thoáng. Nhưng dường như lại còn có những chuyện khác phải “lăn tăn”. Đó là ở ta chưa có sàn giao dịch đồ cổ. Ai cũng biết đồ cổ dường như không có chuyện mất giá, nhiều đồ càng để lâu càng có giá. Ví dụ, có những nhà sưu tập trống đồng nổi tiếng, cách đây khoảng mười lăm năm đã mua những chiếc trống đẹp có vài chục triệu đồng, nay thì thấy các nhà sưu tầm mua ầm ầm những trống kém thế mà đã từ nửa tỉ đến hơn một tỉ đồng. Thế thì, nhiều khi có thể so sánh thấy có việc kinh doanh nào bằng? Vì một lý do đơn giản: Cái thị trường nhà đất thì người ta sản xuất ra hàng loạt nhà, đến một lúc nào đó, giá xuống theo chiều thẳng đứng, càng nhiều càng dẫn đến tình trạng “bong bóng” bất động sản. Trong lúc đó thì số lượng đồ cổ hữu hạn, vì có ai sản xuất được nữa đâu.

Trên thế giới có khá nhiều sàn giao dịch đồ cổ, có những sàn đã có tuổi đời hàng trăm năm. Một số sàn giao dịch quốc tế đã giúp các nhà sưu tầm ở Mỹ có được những chiếc trống đồng đẹp từ Việt Nam, chắc là không phải là con đường chính thức. Thế thì ở ta cũng nên có một dạng sàn giao dịch đồ cổ như thế giới, để tập hợp các nhà sưu tầm, để có những cuộc trao đổi mua bán mà nhà nước còn có thể thu được thuế hoặc lệ phí chẳng hạn.

Một vấn đề nữa là nhiều cuộc trưng bày đồ cổ còn để lọt lưới khá nhiều đồ không phải là cổ mà là mới được làm giả cổ cách đây ít năm. Thị trường đồ cổ ngầm cũng lắm khi dậy song khi một đại gia nào đó bỏ ra khá nhiều tiền để mua một sưu tập… đồ đểu từ đầu chí cuối. Vậy thì nếu có sàn giao dịch đồ cổ, có sự tham gia giám định đồ cổ của các chuyên gia thực thụ thì chắc rằng một thú chơi, một thị trường đồ cổ sẽ có bước ngoặt khởi sắc, lành mạnh.

Sự ra đời của Câu lạc bộ cổ vật Phú Thọ khởi đầu rất thuận lợi. Trước đó đã có những nhóm chơi đồ cổ được thành lập ở một số tỉnh thành. Chắc rằng sau Phú Thọ còn có nhiều sân chơi cổ vật ở các tỉnh khác nữa. Hy vọng rằng, đã đến lúc cổ vật lên ngôi và có sự quản lý bài bản hơn để phát huy giá trị vốn có của loại hình di sản này.

PGS.TS TRỊNH SINH