Sinh thời, cụ Vương muốn biến căn nhà của mình thành bảo tàng Vương Hồng Sển, trong đó trưng bày những đồ xưa và sách quý. Nhưng ý nguyện không thành, cuối đời cụ hiến tặng toàn bộ cho Nhà nước với mong muốn lập một bảo tàng nhỏ cho những người yêu thích chơi cổ ngoạn viếng thăm. Thế nhưng gần 20 năm trôi qua kể từ ngày cụ Vương mất (tháng 12-1996), một bảo tàng như di nguyện vẫn chưa thành.

Bài 1: MƯỜI TÁM NĂM ƯỚC NGUYỆN CHƯA THÀNH

Giờ đây, bất cứ ai đặt chân đến Vân Đường phủ tại 9/1 Nguyễn Thiện Thuật, phường 14, quận Bình Thạnh, TPHCM cũng cảm nhận được sự cô đơn, lạnh lẽo. Cảm thương cho ước nguyện một đời giờ cũng như không. Trách nhiệm thuộc về ai?

TẶNG CẢ MỘT ĐỜI...

Từ thiếu thời, cụ Vương đã có thú đam mê sưu tầm đồ cổ. Năm 1947, cụ rời Sóc Trăng lên Sài Gòn sinh sống, được mời làm Phó giám đốc Bảo tàng Viện Sài Gòn (1947 - 1952). Cụ Vương lúc đó có trong tay bộ sưu tập đồ cổ khá lớn. Ước muốn lớn nhất đời cụ là có được căn nhà khang trang để trưng bày đồ xưa cho mọi người tới lui chiêm ngưỡng. Trong một bức thư gởi cho nhà chức trách Sài Gòn đề ngày 4-2-1952, cụ viết: “Hiện thời, tôi có rất nhiều đồ xưa bằng sành, sứ có thể dọn làm một bảo tàng đồ gốm. Tôi lại có sách lạ, hiếm sắp trên 10 tủ lớn...”. Và cụ thẳng thắn bày tỏ nguyện vọng muốn cất một ngôi nhà cổ để trưng bày đồ xưa cho du khách viếng thăm.

Năm 1952, cụ mua xác nhà xưa, 5 gian, 2 chái ở tận miệt Phú Xuân, Nhà Bè về dựng trên mảnh đất có diện tích 750m2 tại quận Bình Thạnh. Căn nhà này được cụ Vương gọi là Vân Đường phủ.
 

Nhà nghiên cứu, sưu tầm đồ cổ Trần Đình Sơn

Bộ sưu tập cổ vật cụ Vương để lại có đến 849 món, thuộc nhiều đời Tống, Minh, Thanh, Lê, Trịnh, Nguyễn. Ngoài thú chơi cổ ngoạn, cụ Vương còn sưu tầm hơn 900 đầu sách quý, trong đó nhiều bộ sách quý hiếm như: Lục Tỉnh Tân Văn, Đông Dương tạp chí, An Nam tạp chí và rất nhiều sách ngoại văn viết về Nam bộ. Năm 1995, một số chuyên gia khảo cổ trong nước được cụ Vương mời tới đánh giá sơ bộ, giá trị các cổ vật được định lên đến nhiều triệu USD. Bộ sưu tập còn có giá trị ở tính đồng bộ, do được sưu tập một cách khoa học, có nghiên cứu. Mỗi cổ vật đều được cụ đặt tên, chú thích xuất xứ, năm tháng mua, người bán (hoặc cho/tặng) tên gì... một cách cẩn trọng.

Năm 1997, giáo sư Hà Văn Tấn, Viện trưởng Viện Khảo cổ học, người được chỉ định làm Chủ tịch Hội đồng giám định các cổ vật cụ Vương hiến tặng cho Nhà nước đã thốt lên: một trường hợp thật hãn hữu, thật độc đáo.

Việc tặng gia sản cả đời cho Nhà nước không chỉ để thực hiện ý nguyện từ trước của cụ, mà còn là cách giữ an toàn bộ sưu tập cho hậu thế không sợ bị phát tán. Bởi sinh thời, đứa con quý tử duy nhất của cụ với bà Nguyễn Kim Chung (tức bà Năm Sa Đéc - giọng ca tài tử vang bóng một thời của đất phương Nam) là Vương Hồng Bảo đã bị cụ truất quyền thừa kế. Ngay cả lúc lâm chung, lời trăn trối sau cùng với người cháu gái Vương Thị Việt Hoa cũng mang nỗi lo âu cho bộ sưu tập: “Khi tôi mãn phần, không cần quàn quan cữu lại lâu, nếu quàn thì để lại nơi nhà sau, nhà trước phải khóa cửa niêm lại, phòng khi mất đồ...”.

CHA CHUNG KHÔNG AI KHÓC?

Bất cứ ai bước chân vào Vân Đường phủ cũng không thể tin một di tích được xếp hạng cấp thành phố từ năm 2003, lại tiêu điều, hoang tàn chẳng khác ngôi nhà vô chủ. Trên khoảng sân ngày nào cụ Vương chăm chút từng tảng đá ong, nay bị ai đó nạy lên loang lổ. Xung quanh nhà cây cảnh bị chặt phá tan hoang càng làm cho ngôi nhà trở nên vô hồn và mất đi vẻ hài hòa cổ kính.

Bên trong ngôi nhà, con cháu cụ Vương che chắn thành từng ô để ở, thờ tự, trông thật nhếch nhác. Điều này trái với tính cách của cụ lúc sinh thời rất cẩn trọng, gọn gàng.

Trong lần ghé thăm Vân Đường phủ mới đây, nhà nghiên cứu và sưu tầm cổ vật Trần Đình Sơn tỏ ra chua xót: “Chỉ vài mùa mưa nữa thôi, toàn bộ căn nhà sẽ sụp đổ. Trước đây các cụ Võ Văn Kiệt, Trần Văn Giàu và Trần Bạch Đằng rất quan tâm đến việc sửa sang nhà cụ Vương. Nay các vị quy tiên hết không biết còn ai đủ tâm huyết để thực hiện trọn vẹn di chúc của cụ Vương?”.
 

Chén sứ của ông Trần Đình Sơn

Cũng theo ông Sơn, Vân Đường phủ nay đã ngoài 100 tuổi. 18 năm qua kể từ ngày cụ Vương mất, con cháu cụ vẫn ở đó, nhưng do thiếu bàn tay yêu thương chăm sóc nên giờ gần như hư hỏng hết.

Trong di chúc, cụ Vương chỉ thể hiện ý chí hiến nhà, cổ vật và sách vở chứ không hiến đất. Đây chính là vướng mắc lâu nay không thể dung hòa giữa cơ quan quản lý với ba người cháu nội của cụ Vương, dẫn đến việc thành lập bảo tàng Vương Hồng Sển bị bế tắc. Trước đây, cơ quan hữu trách từng có lần thương lượng với ba người cháu nội cụ Vương, bố trí cho họ một căn nhà khác có giá khoảng 8 tỷ đồng. Nhưng những người cháu cụ Vương cho rằng giờ đây họ đã lớn, mỗi người cần có cuộc sống riêng tư nên đề nghị được nhận ba căn nhà có giá trị tương đương, nên đặt ra tình huống khó.

Theo ông Sơn, cụ Vương từng tâm sự với những người bạn tri kỷ của mình năm 1952, khi cụ vừa mua xác nhà này từ Phú Xuân chở về, cụ muốn dựng căn nhà trong Thảo Cầm Viên để sau này tặng luôn cho chính phủ dễ bề quản lý, nhưng chính quyền khi ấy không đồng ý. Còn giờ đây mọi chuyện đã khác, Nhà nước nên thương lượng với con cháu cụ Vương, mang xác nhà vào Thảo Cầm Viên phục dựng, trưng bày cổ vật. Điều này vừa thuận lợi về mặt quản lý, vừa tiết kiệm được ngân sách. Chưa kể việc trưng bày tất cả cổ vật (lâu nay chỉ mới trưng bày 1/3 cổ vật trong bộ sưu tập) sẽ tác động tích cực về mặt xã hội, nhất là trong giới chơi cổ vật.

(Còn tiếp)

ĐÔNG SAN - NHẬT THU